BLOG

Als de corona ons iets heeft geleerd, is het wel dat wij mensen groepsdieren zijn. Behoren bij een groep en/of een plek, zo mooi in het Engels ‘belonging’ genoemd, heeft een bijzondere betekenis. Leuk is dat we als individu onderdeel uitmaken van allerlei soorten groepen. Soms vak gerelateerd, hobby of sport gerelateerd en natuurlijk ook familie gerelateerd. Dan heb je ook nog iets dat daartussen hangt. Iets dat vakmatig begon maar ook vriendschappelijk werd. Waar juist de afstand tot het dagelijkse werk je in een groep de ruimte biedt om jezelf bloot te geven, mede om door de uitwisseling je werk nog beter te doen. Zo’n groep is voor mij de NON-groep, waar ik nu 8 jaar onderdeel van mag uitmaken. Ik heb het ‘extended family’ genoemd om dat saamhorigheidsgevoel een naam te geven. We gaan tweemaal per jaar op pad met volkshuisvesting als thema en dit najaar stonden Leiden en Voorschoten op het programma.

De bijeenkomst start gewoontegetrouw met een diner zodat er voldoende tijd is om bij te praten. Zo sjiek als nu heb ik niet eerder meegemaakt: in Kasteel Oud Poelgeest uit 1640, ooit het woonhuis van professor Boerhaave. We sliepen in het naastgelegen koetshuis uit de 19e eeuw. De volgende ochtend op naar Kooiplein, beter bekend als de buurt de Kooi in Leiden Noord. Rob van Kalmthout, lid van de groep en destijds werkzaam bij Proper Stok, geeft een toelichting op de gerealiseerde gebouwen. Dit gebied kenmerkt zich door een groot aandeel corporatiebezit, van De Sleutels en Ons Doel. Er stond een klein winkelcentrum en een school, omgeven door openbare ruimte zonder duidelijk gebruik. Er werd een plan gemaakt om het winkelcentrum te vernieuwen en woningen toe te voegen. Aan de overzijde van de Kooilaan werden woningen, winkels en een brede school gerealiseerd. Bijzonder aan het project waar Rob aan heeft gewerkt, is dat een bestaande woontoren van De Sleutels in de nieuwbouw is ‘ingebouwd’. KCAP tekende het stedenbouwkundige plan en Jeroen Geurst was de architect. Een knap staaltje verstedelijking is hier op deze wijze gerealiseerd net na de crisis. Door de parkeergarage achter de supermarkt te plaatsen, is iedereen verlost van bekende doodse gevels van beide functies. De woningen zijn op het dak geplaatst. Aan één kant kom je via een trap op het verhoogde maaiveld en via een geleidelijke hellingbaan loop je door richting Willem de Zwijgerlaan.

Hier neemt Sandra van Straaten,, gebiedsontwikkelaar bij De Sleutels het stokje over. Want het was destijds de bedoeling om de met de wijkvernieuwing stadsdelen aan elkaar te koppelen. Door de wijze waarop de provincie uiteindelijk de weg in een tunnel heeft ondergebracht, is dit mislukt. De tunnel werd minder verdiept en de weg vormt nog altijd een barrière, zowel door de bovengelegen weg als de muur van zeker drie meter hoog op begane grond niveau. De corporaties willen graag een bijdrage leveren aan het toevoegen van woningen aan de voorraad in Leiden. De mogelijkheden in de stad zijn beperkt en de corporaties kijken vooral naar de gronden die zij al in bezit hebben. Daar is er ruimte om enerzijds woningen te verduurzamen maar ook om te verdichten door middel van sloop en nieuwbouw. Het is spijtig om te constateren dat de Willem de Zwijgerlaan opnieuw moet worden aangepakt om dit mogelijk te maken. Dan ontstaat wel de mogelijkheid om 950 woningen aan dit gebied toe te voegen en is er ruimte voor Park de Zwijger.

Op een hele andere plek in de stad gaat een burgerinitiatief leiden tot de realisatie van 300 woningen, een ambachtenkluster en een park. We hebben het over Energiepark, ingeklemd tussen de Lange Gracht en het Singelpark. Karel Sant (Ka-Sa) neemt ons mee door het gebied en geeft in het naastgelegen kantoor van corporatie De Sleutels een toelichting op dit bijzonder proces. In 2018 werd door de gemeente aan Meyer Bergman Groep gevraagd een plan te maken voor het gebied rondom de vrijkomende energiecentrale met als referentie de Westergasfabriek. Er ontstond al snel een protestbeweging vanuit de buurt onder de naam Nieuw Leids Bolwerkt. Deze groep mensen wilde nu niet alleen aangeven wat zij niet wilden op deze plek maar hebben de handschoen opgepakt om aan te geven wat zij en de omgeving hier wel willen. Gezamenlijk kwamen zij tot zogenaamde ‘open normen’ die door middel van enquêtes in de buurt zijn bijgeschaafd. Ondertussen veranderde de situatie omdat de energiecentrale niet sluit en ook beperkingen oplevert voor de ontwikkelingen in de directe omgeving. Het buurtinitiatief heeft marktpartijen gevonden om hun ideeën verder te brengen: BPD en Steenvlinder. Niraj Sewrai van BPD licht toe hoe hij in overleg met De Sleutels de samenwerking verder vorm hebben gegeven in de Ontwikkelingscombinatie Energiepark. Tijd voor het Nieuw Leids Bolwerk om zich te transformeren in Participatie Platform Energiepark om de buurt goed aangehaakt te houden. Krijn Tabbers ,architect en deelnemer aan het platform, licht dat proces toe. Om het gebied al op de kaart te zetten is tijdig gestart met de placemaking. Wessel Tiessen van Urban Sync neemt ons mee hoe je stenen kunt vullen met programma. Juist deze periode kun je goed gebruiken om te experimenteren; dan zie je welke initiatieven ook later haalbaar zullen zijn. Het gebied wordt ingezet als kraamkamer voor het toekomstig programma in de te behouden gebouwen op het terrein.

Voor het laatste onderdeel van het programma, reden we naar Voorschoten. Daar werden we door de algemeen overste, Zuster Regina, van de Congregatie van de H. Catharina van Siëna Zusters Dominicanessen van Voorschoten ontvangen op Huize Bijdorp. Huize Bijdorp is een voormalig landhuis dat oorspronkelijk is gebouwd in 1679. In 1875 werd het landgoed aangekocht en hebben Lucia Pinkers (1809-1890) en haar zus Maria Elisabeth (1810-1848) de Congregatie gesticht. Sindsdien zijn er meer dan 1300 zusters in dit moederhuis ingetreden. Het landhuis werd uitgebreid met een kapel, een noviciaat, een middelbare meisjesschool (MMS) en pensionaat. Zuster Regina vertelde openhartig over haar eigen intreding in het klooster en de weg die je moet afleggen om uiteindelijk zuster te worden. Er waren ooit 200 zusters op Huize BIjdorp, nu zijn er nog 27. De Congregatie kan het niet meer financieel opbrengen om de gebouwen en het landgoed te onderhouden.

Vanaf de zomer van 2019 zijn zij een proces gestart om het erfgoed goed achter te laten en hier, tot de laatste zuster sterft, te blijven. Op dat moment ben ik zelf in beeld gekomen bij dit project. Wat startte als gespreksleider tijdens een gesprek tussen de gemeente en de Congregatie, leidde via de gezamenlijke toekomstige identiteit met een vijftal kernwaarden, een spelregelkaart dat in participatie tot stand kwam tot een onherroepelijk bestemmingsplan 2,5 jaar later. Het is bijzonder dat de Congregatie deze weg wilde afleggen om ervan verzekerd te zijn dat Huize Bijdorp ook in de toekomst in goede handen zou zijn. Daarvoor is een bijzondere constructie gekozen: het blooteigendom blijft in handen van de Erfgoedstichting Huize Bijdorp en de erfpachter krijgt het recht om te renoveren, slopen en nieuw te bouwen. Als secretaris van het bestuur van de Erfgoedstichting blijf ik de komende jaren betrokken bij de herontwikkeling van deze mooie plek. Zuster Regina leidt ons door het complex rond. Trots toont zij het monument in de gang waar alle namen van de zusters die hier zijn ingetreden staan en waar precies voldoende naamplaatjes nog beschikbaar zijn voor de 27 nog levende zusters. In het voormalige landhuis is een klein museum ingericht. De kapel is indrukwekkend, overigens is dit ook het eerste gebouw dat je ziet als je het terrein op rijdt. Via de gangen lopen we langs de recreatiezaal (met speelschema van WK-voetbal), de refter en uiteindelijk de aula die oorspronkelijk bij de school hoorde. Net voor het donker wordt, neem ik de groep mee naar buiten zodat ze meer van het complex kunnen zien. De hakhoutwallen, boerderij met koeien, wagenschuur, wasserij, orangerie, tuinen, kassen, boomgaarden, hooiland met schapen en het park. We hebben onvoldoende tijd om helemaal tot de Vliet te lopen. Eind 2027 hoopt de Congregatie dat er 96 woningen, 81 zorgplaatsen en ruim 1.000 m2 sociaal-maatschappelijke functies op Huize Bijdorp aanwezig zijn en dat er meer mensen zullen genieten van deze buitenplaats. Er komen 12 woningen in het parkbos, waar nu zonder bladeren je naar de kapel en noviciaat kunt kijken. Er wordt direct gevraagd waar men zich kan inschrijven voor een woning, want dit is toch wel een hele mooie plek.

Het is een bijzondere eind van onze excursie. De zusters spreken op een hele natuurlijke manier spreken over de voltooiing van hun congregatie en hun eigen sterfelijkheid. Hoe zit dat met de NON-groep? Zijn we alleen nog maar een groep 50+’ers die met elkaar verder willen gaan op de oude voet? Nee dus. We willen graag dat jongere mensen zich aansluiten, zodat wij blijven leren en in de hoop dat onze kennis en ervaring ook anderen verder kunnen helpen. Dus op naar ‘the bigger extended family’.