BLOG

Het is toch een bijzonder verschijnsel dat je op reis in het buitenland de vele bezienswaardigheden allemaal wilt meepakken als je er bent. Maar in eigen land laten we ze heel langs links liggen. Misschien wel omdat je denkt dat je er altijd wel een keer zult komen, omdat je er regelmatig in de buurt bent. En dan blijkt dat je er niet komt. Dit was bij Kamp Westerbork bij mij het geval. Toch regelmatig in het noorden, het is niet al te ver van mijn vader vandaan, en toch nooit geweest. Nu een prachtige herfstmiddag voor uitgezocht. Een heldere lucht en door de rustige herfst staan nog veel bomen volop in blad, in mooie geel en bruin.

Ik heb nooit geweten dat wij Nederlanders zelf – in opdracht van de regering – het kamp in 1939 hebben gebouwd ten behoeve van de joodse vluchtelingen uit Duitsland. Het is bewust gesitueerd ver van de bewoonde wereld want integratie was niet de bedoeling, maar wel bereikbaar zijn voor de aanvoer van materialen, medische verzorging e.d. Bovendien moest het zelfvoorzienend zijn, dus land- en tuinbouw moest mogelijk zijn. Het was een miniatuur samenleving met scholen, kerken en winkels. De eerste vluchtelingen kwamen zo snel dat zij werden ingezet met de bouw van de andere barakken. De bossen die wij nu hier aantreffen zijn mede door deze Duitse vluchtelingen aangeplant. Het is nu niet meer voor te stellen dat het een heidegebied was ten tijde van de stichting van het kamp.

Hoe wrang dat ‪op 1 juli 1942 de Duitsers het kamp overnamen en dat het vanaf dat moment Judendurchgangslader was om de joodse Nederlanders door te voeren naar de oostelijk gelegen vernietigingskampen. Hier zijn 93 deportatietreinen vertrokken met ruim 100.000 joden en aantal Roma en Sinti. Het kamp werd omheind met prikkeldraad en voorzien van wachttorens. De laatste trein vertrok op 13 september 1944 maar het duurde tot 12 april 1945 tot het kamp bevrijd werd. Het bleef na de oorlog in bedrijf als interneringskamp voor NSB’ers en kort daarna deed het dienst als opvang voor gerepatrieerden uit Nederlands-Indië. Wat velen niet weten, is dat het meest langdurige gebruik van Kamp Westerbork van 1951 tot 1971 plaatsvond onder de naam Woonoord Schattenberg: de huisvesting van Zuid-Molukkers. In 1971 waren vele barakken gesloopt; het materiaal werd aan hoogstbiedenden verkocht. En buiten het monument Westerbork, de bekende onderbroken rails naar het ontwerp van Ralph Prins dat in 1970 werd geplaatst, poetsten we deze geschiedenis weg.

In 1983 werd met steun van het Rijk het Herinneringscentrum Kamp Westerbork gebouwd. In 1987 volgde een uitbreiding en in 1999 een volledige nieuw- en verbouw. Het kampterrein werd in 1992 gereconstrueerd, onder ander door verhogingen in het terrein te maken ter plaatse van de barakken.

De woning van de kampcommandant aan het begin van het terrein is door particulieren bewoond gebleven tot 2007. Het is redelijk in zijn oorspronkelijke staat gebleven, maar was een zeer kwetsbaar Rijksmonument. Er is een keuze gemaakt om deze woning te

behouden, wat niet eenvoudig is bij een dergelijke zeventig jaar oude houten villa. Oving Architecten heeft ogenschijnlijk een glazen stolp over de woning geplaatst. Maar het is veel meer dan dat. Het is een respectvol glazen huis dat tevens ruimte biedt aan een presentatie ruimte waarbij de achterzijde van de kampwoning als decor dient. Daarmee voegt het ook gebruik toe wat in de villa niet meer mogelijk is. De functionele ruimten zijn omgeven door cortenstalen gevelelementen die zich goed voegen in zijn omgeving, zeker op deze herfstdag. En wat ik niet voor mogelijk had gehouden, het licht wordt op een bijzondere manier gevangen waardoor de woning vanaf de centrale rotonde beter zichtbaar is dan ooit. En het wordt door de glazen omhulling ook minder nietig wat in zijn huidige rol wel terecht is. Het kampterrein wordt nu opgespannen tussen deze woning en het monument. En gezien het feit dat er nauwelijks nog gebouwen op het terrein staan, helpt dit de bezoeker om zich een voorstelling te kunnen maken van wat Kamp Westerbork ooit was: een prikkelende herinnering aan onze eigen geschiedenis.