De Van Nelle fabriek van Linz (O)

De aanleiding om naar Linz te gaan, buiten het feit dat het niet ver buiten de route lag van mijn Duitslandtocht, was het museum voor moderne kunst Lentos aan de Donau. Maar wat mij veel meer aansprak was wat ik noem de Van Nelle fabriek van Linz,

De Tabakfabriek in Linz Oostenrijk is medio 1850 gestart in oude gebouwen van een wolfabriek, nabij de Donau, zelfs een barok gebouw dat helaas eind vijftiger jaren is gesloopt. Rook- en kauwtabak waren de producten die voor Austria Tabak – zoals het later ging heten – hier werden gemaakt. Later volgden goedkope sigaren. Met de opkomst van de sigaretten nam de productie toe. De grote sprong werd gemaakt toen van handmatig naar fabrieksmatig rollen van de sigaretten werd overgegaan in 1882. Gedurende deze ontwikkelingen breidde de fabriek zich steeds meer op het terrein uit. Een stoommachine met ketelhuis en aansluiting op het stad waterleidingnet vonden in 1884 respectievelijk 1885 plaats. W.O. I en de teloorgang van de dubbelmonarchie betekende een teloorgang van vele tabaksfabrieken. In Linz bleef de productie en groeide deze ook door tot eind twintiger jaren. Om de productie te kunnen verdubbelen, vond men het noodzakelijk een nieuw gebouw toe te voegen. De opdracht hiervoor ging naar de internationaal befaamde prof. Peter Behrens, bekend als industriearchitect met zijn gebouwen voor AEG. Samen met prof Alexander Popp (voorzitter van de Wiener Secession 1936-8) heeft hij deze opgave opgepakt. Met vertraging als gevolg van de crisis werd uiteindelijk in november 1935 de nieuwe fabriek – in een ietwat afgeslankte vorm – geopend. Het gebouw is een voorbeeld van het Nieuwe Bouwen en past ook in onze traditie zoals de eerder genoemde Van Nelle fabriek in Rotterdam. Het grote gebogen gebouw van zes verdiepingen met doorlopende stroken ramen is erg indrukwekkend.

Veel minder last heeft men van WO II gehad, waar de sigaret een nieuw betalingsmiddel leek te worden. En na de oorlog werd het door technische ontwikkelingen mogelijk om de productie steeds op te voeren tot 2100 stuks per minuut in de zeventiger jaren. Dit leidde op zijn beurt weer tot een uitbreiding in 1981.

Austria Tabak was van oudsher een bedrijf met een sociale inslag. Al vroeg in haar geschiedenis werden voorzieningen getroffen voor oudere werknemers en reeds in 1884 was er onbetaald verlof! Ook was er veel aandacht voor een gezonde werkplek en gezondheid, men ondersteunde hersteloorden voor de medewerkers in verschillende badplaatsen. De medewerkers kregen ook gratis sigaretten, misschien wel een reden om juist ook in de gezondheid van de mensen te investeren! Baden, kinderopvang, kantine maar ook woningen werden door het bedrijf verzorgd. Helaas zijn veel van deze gebouwen al verloren gegaan. Gelukkig is met de behouden gebouwen ook de daarin aanwezige kunst behouden. Prachtig bakstenen fries bij de entree, wandfresco’s, glas in lood ramen met portretten van de architecten.

De omslag in de ontwikkeling van de tabakfabriek vond plaats in de 21e eeuw en er kwam een einde aan het staatsbedrijf. In 2007 volgde een overname door een Japans tabakconcern. In 2009 stopte de productie in zijn geheel.

Wat heel opmerkelijk is, is dat binnen een jaar de stad de gehele locatie heeft verworven. Ik ben heel benieuwd naar haar beweegredenen, maar heb daar nog niets over kunnen vinden. Zij heeft er zelf voor gekozen om een actieve rol te spelen in de herontwikkeling van dit complex. Diverse kunstenaars kregen de mogelijkheid om het gebouw te benutten en het daarmee ook toegankelijk te maken voor publiek. De creatieve industrie heeft zich nu definitief in de eerste gerenoveerde gebouwen gevestigd en ruimte tussen de gebouwen ervaar je nu als een kruising tussen een speeltuin en een terras. De vergelijking met de oude Philipsgebouwen op Strijp S in Eindhoven is dan ook snel gemaakt. Er wordt veel met kunst gedaan. Een concept designwinkel is toegankelijk door een oude treinwagon die nog op de rails staat. Het grote gebogen gebouw van Behrens en Popp wordt nu gerestaureerd. Er komen zowel bedrijfsmatige ruimten als woningen in volgens de artist impressions die rondom de bouwplaats hangen. Het wordt in ieder geval veel interessanter om hier straks te wonen dan in het aan de overzijde ontwikkelde complex met heel veel van hetzelfde. Alhoewel, dan heb je natuurlijk wel een heel mooi uitzicht op dit monument van het Nieuwe Bouwen!

linz-nieuw-2

deze column is gepubliceerd op

Delen: